معرفی شهر بیرجند

شهر بیرجند در یک نگاه، دیار علم و ادب

شهر بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی، به عنوان یک شهر تاریخی در شرق کشور شناخته می‌شود. قدمت این شهر به دوران هخامنشیان و ساسانیان بازمی‌گردد و شواهد متعددی از سکونت زرتشتیان قبل از اسلام در این منطقه وجود دارد. بیرجند اولین شهر در ایران است که از سیستم آبرسانی برخوردار بوده است و در سال 1302 پس از تهران از آب لوله کشی شهری بهره مند شد. بیرجند از نظر معادن، تجارت و محصولات کشاورزی، به ویژه زعفران، زرشک و عناب، بسیار غنی بوده و در تجارت این اقلام، فعال و پویاست. همچنین، این شهر به عنوان دیار علم و ادب در شرق کشور، در حوزه آموزش عالی و دانشگاهی از فعالیت‌های چشمگیری برخوردار است. از حدود یک قرن پیش، با تأسیس مدرسه تاریخی شوکتیه و تا به امروز که انواع مراکز علمی و دانشگاه‌ها، از جمله دانشگاه صنعتی بیرجند، به فعالیت مشغول هستند، شهر بیرجند به عنوان پیشتاز علم، ادب و صنعت در شرق کشور شناخته می‌شود.

موقعیت جغرافیایی و آب و هوای بیرجند

شهرستان بیرجند با وسعت ۳۱۷۰۴ کیلومتر مربع، از سمت شمال به شهرستان‌های قائن و زیرکوه، از سمت شرق به درمیان و سربیشه، از سمت جنوب به خوسف و سربیشه و از سمت غرب به سرایان محدود می‌شود. این شهرستان در فاصله‌ای حدود ۵۰۰ کیلومتر از مراکز استان‌های خراسان رضوی، کرمان، یزد و سیستان و بلوچستان واقع گردیده است. آب و هوای این منطقه به طور عمده بیابانی و نیمه بیابانی است. در بیرجند رودخانه‌های بزرگ وجود ندارد و رودهای آن فصلی بوده و در میان مردم محلی به نام «کال» شناخته می‌شوند. از مشهورترین رشته‌کوه‌های این شهرستان می‌توان به رشته‌کوه باقران، کوه شاه و رشته‌کوه مومن‌آباد اشاره کرد.

مشاهیر شهر بیرجند

شهر بیرجند به عنوان دیار علم و ادب، نقش ویژه‌ای در پرورش نخبگان علمی و فرهنگی ایفا کرده است. این شهر زادگاه بسیاری از دانشمندان بزرگ ایران زمین است که خدمات شایانی به کشور ارائه داده‌اند. از جمله مشاهیر شهر بیرجند، می‌توان به محمد گنجی (پدر علم جغرافیا)، مهدی بلالی مود (پدر علم سم‌شناسی) و کاظم معتمد نژاد (پدر علم ارتباطات) اشاره کرد. هر یک از این شخصیت‌ها، خدمات ارزنده‌ای را در حوزه‌های تخصصی خود برای مردم ایران به ارمغان آورده‌اند.

دانشگاه های شهر بیرجند

شهر بیرجند، از دیرباز تاکنون در زمینه آموزش و پرورش پیشگام بوده است. تاریخچه آموزش و پرورش این شهر از مدرسه شوکتیه، که یکی از نخستین مدارس ایرانی به شیوه نوین به شمار می‌آید، آغاز شده و تا به امروز با فعالیت دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی متعددی همچنان ادامه دارد. از جمله این دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی می‌توان به دانشگاه صنعتی بیرجند، دانشگاه بیرجند، دانشکده علوم پزشکی بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی و سایر مؤسسات آموزشی اشاره کرد.

جاذبه های گردشگری شهر بیرجند

بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی، به عنوان اولین شهر ایران در زمینه آب‌رسانی و لوله‌کشی آب شهری، دارای تاریخچه‌ای غنی و جاذبه‌های متنوعی است. این شهر با آثار تاریخی و فرهنگی بسیار، مقصدی مناسب برای گردشگران است و برای بازدید از تمام جاذبه‌های آن، یک هفته زمان مناسب به نظر می‌رسد. در ادامه، برخی از مهم‌ترین دیدنی‌های بیرجند معرفی می‌شوند.

از جمله این جاذبه‌ها، بنای تاریخی خواجه خضر است که به دوره قاجاریه تعلق دارد و به عنوان محلی برای ادای نماز میت شناخته می‌شود. موزه مشارکتی مردم‌شناسی نیز در خانه تاریخی اعتمادی نیا واقع شده و شامل مجموعه‌ای از ابزارهای معیشتی و صنایع دستی است. همچنین، موزه میراث پهلوانی در زورخانه امیر عرب، تاریخچه ورزش‌های باستانی را به نمایش می‌گذارد و موزه حیات‌وحش در باغ اکبریه، نمونه‌هایی از حیات‌وحش منطقه را معرفی می‌کند.

محله چهار درخت به عنوان قدیمی‌ترین محله بیرجند، با مساجد و آب‌انبارهای تاریخی خود، نقطه مرکزی شهر محسوب می‌شود. در این محله، مسجد جامع چهار درخت با قدمتی که به اواخر دوره صفویه برمی‌گردد، به ثبت ملی رسیده است. همچنین، بند عمر شاه و ارگ بهارستان از دیگر آثار تاریخی مهم این شهر هستند که نشان‌دهنده مهارت‌های مهندسی و معماری دوره قاجار می‌باشند.

بیرجند همچنین دارای طبیعتی زیبا است که مکان‌هایی مانند آبشار گیوک و بند دره را شامل می‌شود. باغ‌های تاریخی مانند باغ امیرآباد و باغ شوکت‌آباد نیز از دیگر جاذبه‌های گردشگری این منطقه به شمار می‌روند. قلعه فورگ و برج چشمه مولید نیز از دیگر آثار تاریخی مهم بیرجند هستند که هر کدام داستانی از تاریخ و فرهنگ این دیار را روایت می‌کنند.

آداب و رسوم، زبان و پوشش

مردم بومی بیرجند به گویش بیرجندی که از گویش های فارسی نو به حساب می آید سخن می گویند. بسیاری از خصوصیات زبان فارسی کهن در این گویش مشاهده می شود. مردم بیرجند دارای پوشش سنتی خاص خود نیز هستند. لباس سنتی زنان بیرجندی شامل سرپوش، روبند، شلیته، چادر و پاپوش است. همچنین لباس محلی مردان نیز از سرپوش، کلاه نمدی، عرقچین کلاه، نیمه تنه و پاپوش تشکیل شده است. از آداب و رسوم منحصر به فرد بیرجند می توان به چاووشی خوانی و رمضان خوانی اشاره کرد.

سوغات و صنایع دستی

مردم بیرجند به دلیل علاقه و ارادت خود به هنر، از دیرباز تاکنون به تولید صنایع دستی متنوعی از جمله سفالگری، جاجیم‌بافی، قلم‌زنی، خراطی و نمدمالی مشغول بوده‌اند. این مردمان کویر، به خاطر اشتیاق به موسیقی، سازهایی نظیر تار، دو تار و نی را نیز می‌سازند. از سوغات این شهر کویری می توان به عناب، کشک و زرشک اشاره کرد.

بیرجند، پلی به سوی توسعه اقتصادی و فرهنگی ایران

شهر بیرجند، با ترکیبی از تاریخ، علم و فرهنگ، به عنوان یک نگین درخشان در خراسان جنوبی می‌درخشد. این شهر با جاذبه‌های گردشگری، آداب و رسوم خاص و صنایع دستی متنوع، همواره می‌تواند جذابیت‌های خود را به نمایش بگذارد. با توجه به پتانسیل‌های موجود، بیرجند می‌تواند به یکی از مقاصد اصلی گردشگری در ایران تبدیل شود و نقش مهمی در توسعه اقتصادی و فرهنگی منطقه ایفا کند.