مشاهیر بیرجند
مشاهیر شهر بیرجند، مفاخر ایران‌زمین
خراسان جنوبی به‌عنوان زادگاه و پرورش‌دهنده بسیاری از دانشمندان، شاعران، مشاهیر و مفاخر ایران زمین شناخته می‌شود. این دیار با تاریخ غنی و فرهنگی پربار، مهد شخصیت‌های برجسته‌ای است که هر یک در زمان خود خدمات شایسته‌ای به کشور عزیزمان ایران ارائه کرده‌اند. خدمات و دستاوردهای این بزرگ‌مردان در صفحات تاریخ این مرز و بوم به ثبت رسیده و همواره مورد توجه و تقدیر قرار گرفته است. آثار علمی، ادبی و فرهنگی آن‌ها نه تنها در داخل ایران، بلکه در عرصه‌های بین‌المللی نیز شناخته شده و مورد ارزیابی قرار گرفته است. در ادامه با چند تن از مشاهیر شهر بیرجند، دیار علم و ادب آشنا می‌شوید.
دکتر محمد حسن گنجی، پدر علم جغرافیای ایران
وقتی از مشاهیر شهر بیرجند یاد می‌شود، نام دکتر محمد حسن گنجی، پدر علم جغرافیای ایران، به سرعت در ذهن تداعی می‌گردد. دکتر محمد حسن گنجی در سال 1291 خورشیدی در بیرجند به دنیا آمد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی، برای ادامه تحصیلات خود به دارالمعلمین عالی تهران رفت و در این دوران به علاقه‌مندی خود در زمینه جغرافیا پی برد. پس از دریافت مدرک کارشناسی در رشته جغرافیا، وی برای تحصیلات تکمیلی به دانشگاه ویکتوریا در منچستر رفت.
دکتر گنجی پس از کسب مدرک دکترا از دانشگاه کلارک در ماساچوست به ایران بازگشت و سازمان هواشناسی ایران را تأسیس کرد. او همچنین به عنوان استاد و پژوهشگر در دانشگاه تهران مشغول به فعالیت شد. در سال 2001، دکتر گنجی از سوی سازمان هواشناسی جهانی به عنوان دانشمند برگزیده سال معرفی گردید. آثار علمی و پژوهشی وی در زمینه‌های جغرافیا و آب و هوا به عنوان منابع معتبر مورد استفاده قرار می‌گیرد. تلاش‌های ارزنده دکتر گنجی در حوزه آموزش و پژوهش، نقش مهمی در پیشرفت علم و دانش در ایران ایفا کرده است.
دستاوردها و مسئولیت‌های دکتر گنجی:
- دبیر دانشگاه تهران (1334- 1317)
- دانشیار و سپس استاد دانشگاه تهران (1354-1334)
- بنیان‌گذاری گروه آموزش جغرافیای دانشگاه تهران و مدیریت آن (1353- 1348)
- ریاست دانشکده‌ی ادبیات و علوم انسانی (1354- 1353)
- بنیان‌گذاری سازمان هواشناسی ایران و مدیریت آن (1346- 1335)
- بنیان‌گذاری دانشگاه بیرجند و مدیریت آن (1357- 1354)
- ریاست اداره کل هواشناسی از سال (1335 تا 1347)
- معاونت دانشگاه تهران (1347-1342)
- نماینده‌ی ثابت دولت ایران در سازمان هواشناسی جهانی (1357- 1335)
- ریاست هواشناسی منطقه‌ی آسیا برای 5 سال
- عضو همیشگی انجمن جغرافیای انگلستان
- عضو کمیسیون آموزش جغرافیا در سال 1964
- مشاور وزیر دفاع در دوران جنگ ایران و عراق
- چهره‌ی برگزیده سازمان هواشناسی جهانی (WMO) در سال 2000 میلادی
- چهره‌ی برگزیده چهارمین همایش چهره‌های ماندگار در سال 1383
آثار محمد گنجی:
- جنگ و جغرافیا یا روابط دول بزرگ در اقیانوسیه
- بشر چیست؟
- جغرافیا ششم ابتدایی با همکاری حسین خلیلی‌فر
- آمار بارندگی ایران
- کتاب‌های جغرافیای دبیرستان از سال اول تا سال ششم (با همکاری گروه مؤلفان)
- فهرست مقاله‌های جغرافیایی (با همکاری جواد صفی‌نژاد).
- جغرافیای ایران (چهار فصل در جلد اول ایرانشهر)
- اطلس اقلیمی ایران
- مجموعه‌ی 33 مقاله‌ی جغرافیایی
- جغرافیا در ایران از دارالفنون تا انقلاب اسلامی
- تاریخچه‌ی جغرافیا در تمدن اسلامی
- نامه‌هایی از قهستان (ترجمه و تعلیق)
دکتر بدیع الزمان فروزانفر، شخصیت برجسته ادبیات و زبان شناسی ایران
مگر می‌توان از مشاهیر شهر بیرجند سخن گفت و نام دکتر بدیع الزمان فروزانفر، شخصیت برجسته ادبیات و زبان شناسی ایران را به میان نیاورد. دکتر فروزانفر در سال 1276 هجری شمسی در بشرویه خراسان جنوبی متولد شد. او پس از آموختن مقدمات علوم در زادگاه خویش به مشهد رفت و در پیشگاه اساتید بزرگی مانند ادیب نیشابوری به تحصیل مشغول شد. در سال 1300 برای ادامه تحصیلات خود در مدرسه سپه سالار به تهران رفت. سال‌ها بعد، دکتر بدیع الزمان فروزانفر در ایام جوانی خود در همان مدرسه به تدریس پرداخت و چندی بعد در سال ۱۳۰۵ به سمت معلمی دارالفنون و دارالمعلمین عالی منصوب شد. در سال ۱۳۱۳ به معاونت دانشکده معقول و منقول (الهیات) منصوب شد.
دکتر بدیع الزمان فروزانفر از پیشگامان تاریخ ادبیات و نقد شعر است. کتاب «سخن و سخنوران» از آثار دکتر فروزانفر یک اثر برجسته در تاریخ ادبیات ایران است که راه را برای تحقیقات نوین هموار کرده است. از دیگر فعالیت‌های دکتر فروزانفر می‌توان به تصحیح و تحلیل آثار مولانا و دیگر شاعران بزرگ اشاره کرد که تأثیر عمیق و ژرفی بر نسل‌های بعدی استادان و پژوهشگران داشت. دکتر فروزانفر در سال ۱۳۴۹ درگذشت و میراث علمی او همچنان در محافل ادبی و دانشگاهی مورد احترام و توجه است.
آثار دکتر فروزانفر:
- سخن و سخن وران
- منتخبات ادبیات فارسی
- رساله در تحقیق احوال و زندگی مولانا جلال الدین محمد مشهور به مولوی
- تاریخ ادبیات ایران
- فرهنگ عربی به فارسی(با مشارکت چهار نفر از استادان)
- خلاصه مثنوی، به انتخاب و انضمام تعلیقات
- احادیث مثنوی
- کلیات شمس یا دیوان کبیر
دکتر امیرعلی شیبانی، نخستین مدیرعامل ذوب آهن ایران
دکتر امیر علی شیبانی در سال 1301 در شهر بیرجند خراسان جنوبی متولد شد. ایشان پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان، ایشان دیپلم خود را اخذ کردند و سپس در دانشکده فنی دانشگاه تهران در رشته معدن پذیرفته شد و به تحصبل ادامه داد. دکتر شیبانی دوره کارشناسی خود را با موفقیت و کسب بهترین نمرات به پایان رسانید و در پی آن بورس تحصیلی خارج از کشور برای تحصیلات تکمیلی را دریافت کرد. او مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه اوکالاهاما آمریکا دریافت کرد. دکتر شیبانی همچنین موفق به اخذ درجه مهندس عالی دکتر از دانشگاه هاروارد گردید.
دکتر شیبانی نخستین مدیرعامل ذوب آهن ایران هستند که بسیار دقیق و بدون وقفه امورات کارخانه را مدیریت می‌کردند. در دوران مدیریت ایشان در کمتر از پنج سال احداث کارخانه ذوب آهن و اکتشاف و تجهیز معادن وابسته به فولاد به موازات یک دیگر انجام شد. معادنی مانند معادن زغال سنگ کرمان، زغال سنگ البرز غربی و ... یادگاری از دوران مدیریت دکتر شیبانی به شمار می‌روند. به واقع ایشان بنیانگذار معدن کاری مدرن در ایران محسوب می‌شوند.
محمد حسین زینلی، چهره ماندگار صنعت
مهندس محمد حسین زینلی از چهره‌های ماندگار صنعت کشور و خراسان جنوبی هستند. ایشان در سال 1330 در شهر بیرجند به دنیا آمد. مهندس زینلی دارای مدرک تحصیلی لیسانس و به عنوان بنیان گذار و مدیرعامل شرکت کویر تایر شناخته می‌شوند. مهندس زینلی پس از هشت سال، دوباره به سمت مدیرعاملی این شرکت منصوب شد. سوابق اجرایی او شامل نماینده دوره چهارم مجلس شورای اسلامی از شهرستان‌های بیرجند و نهبندان، فرمانداری شهرستان قائنات و بیرجند، عضویت در کانون نمایندگان ادوار مجلس، و فعالیت در هیئت‌مدیره چندین شرکت مهم از جمله پتروشیمی اردبیل، سیمان هرمزگان، و ایران‌تایر می‌باشد. همچنین، او رئیس هیئت‌مدیره بنیان حامیان دانشگاه بیرجند و رئیس کانون کارآفرینان استان خراسان جنوبی است. در حال حاضر، او در سمت مدیرعاملی شرکت کویر تایر (پتایر) مشغول به کار است.
به پاس تلاش‌های مجدانه، صادقانه و تأثیرگذار چهره ماندگار صنعت مهندس محمد حسین زینلی دانشگاه صنعتی بیرجند، به منظور تکریم ایشان که به عنوان یکی از سرآمدان استان خراسان جنوبی نقش بی بدیلی را توسعه صنعتی کشور داشته‌اند یادمان مهندس محمد حسین زینلی در تاریخ 10/04/1403 در محوطه دانشگاه صنعتی بیرجند نصب گردید.
دکتر غلامحسین شکوهی، پدر تعلیم و تربیت ایران
دکتر شکوهی، پدر تعلیم و تربیت ایران، در سال 1305 در شهر خوسف از توابع شهرستان بیرجند چشم به جهان گشود. او تحصیلات پایه خود را در مدرسه شوکتیه گذراند و پس از دوره دانش سرای مقدماتی، در مقام معلم در شهر بیرجند به خدمت مشغول شد. او سپس تحصیلات خود را ادامه داد با بورس دولتی برای مقطع دکتری به سوئیس اعزام شد. دکتر شکوهی پس از بازگشت از سوئیس، به عنوان اولین وزیر آموزش و پرورش بعد از انقلاب مشغول به کار شد. بعد از دوران وزارت ایشان در دانشگاه‌های تربیت مدرس تهران و دانشگاه بیرجند به تدریس پرداخت.
آثار دکتر غلامحسین شکوهی:
- روش آموختن حساب و هندسه
- مبانی اصول آموزش و پرورش
- تعلیم و تربیت و مراحل آن
- «تعلیم و تربیت» تألیف امانوئل کانتو
- «مربیان بزرگ» تألیف ژان شانو
عبدالعلی بیرجندی، ریاضی دان و آخرین دانشمند مکتب سمرقندی
نظام الدین عبدالعلی بیرجندی ملقب به «فاضل بیرجند» و «محقق بیرجندی»، ستاره شناس و ریاضیدان مکتب سمرقندی قرن 9 و 10 هجری است که با شهرت آثار خود نام زادگاه خود، بیرجند را بر سر زبان‌ها انداخت. عبدالعلی بیرجندی از استادان بزرگی مانند غیاث الدین کاشانی و منصور بم معین الدین کاشانی علوم و فنون مختلف را آموخت. او در طول حیات خود یک ستاره را کشف کرد و تقویم هشتاد ساله را استخراج کرد. عبدالعلی بیرجندی در زمینه‌های ریاضیات، جغرافیا، مکانیک سماوی، تقویم نگاری، کشاورزی، منطق و ستاره شناسی دارای تألیفات بسیاری است که امروزه در کتابخانه‌های کشورهای هند و انگلستان نگهداری می‌شود. کتاب معرفت فلاحت یکی از آثار عبدالعلی بیرجندی است که در آن به معرفی فن کشت و رسالت می‌پردازد.
از دیگر آثار او می‌توان به کتاب اسطرلاب به فارسی (معرفت اسطرلاب و تحفه حاتمیه) اشاره کرد که نسخه‌ای از این کتاب در موزه بریتانیا قرار دارد. عبدالعلی بیرجندی شهرت بسیاری درمیان دانشمندان کشورهای اروپایی، روسیه، هند و پاکستان دارد و هم اکنون آثارش در کشورهای اروپایی و آمریکا مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار دارد. سال 2012 به خاطر عظمتشان علمی عبدالعلی بیرجندی، به نام این دانشمند بزرگ نام گذاری مراسم بزرگداشتی برای او برگزار شد.
دکتر کاظم معتمد نژاد، پدر علم ارتباطات ایران
هنگامی که سخت از علم ارتباطات می‌شود نام دکتر کاظم معتمد نژاد در ذهن نقش می‌بندد. امروزه، علم ارتباطات ایران مرهون تلاش‌های دکتر کاظم معتمد نژاد است. دکتر معتمد نژاد ار اهالی روستای مود خراسان جنوبی است. او پس از پایان تحصیلات ابتدایی و متوسطه برای تحصیلات دانشگاهی عازم تهران شد. پس ورود به عرصه روزنامه نگاری در روزنامه تهران توانست بورسیه دانشگاه سوربن برای مقطع دکتری را به دست آورد. پس ار فارغ التحصیلی برای تأسیس دانشکده روزنامه نگاری به ایران بازگشت و فعالیت خود را در دانشگاه تهران آغاز کرد.
دکتر کاظم معتمد نژاد مدتی را در پاریس به تحقیق و پژوهش و تدریس در پاریس پرداخت. در سال 1368 او به ایران بازگشت تا دوباره رشته علوم ارتباطات را در کشور احیا کند و نقش پر رنگی در تأسیس دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی و راه اندازی دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری ایفا کرد. دکتر معتمدنژاد، با بیش از 70 مقاله علمی و 29 عنوان کتاب، به عنوان استاد تمام وقت دانشگاه علامه طباطبایی در آستانه بازنشستگی قرار دارد و جوایز متعدد علمی را نیز دریافت کرده است.
آثار دکتر کاظم معتمد نژاد:
- روزنامه نگاری
- روش تحقیق در محتوای مطبوعات
- وسایل ارتباط جمعی (جلد نخست)
- مبانی حقوقی بین المللی گزارشگری برای صلح
- اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی
- جامعه اطلاعاتی: اندیشه‌های بنیادی، دیدگاه‌های انتقادی و چشم اندازهای جهانی
- حقوق مطبوعات
- حقوق حرفه‌ای روزنامه نگاران
- حقوق ارتباطات
پروفسور مهدی بلالی، پدر علم سم شناسی ایران
پایه‌های علم سم شناسی در ایران را پروفسور مهدی بلالی، فرزند برومند خاک بیرجند بنیان نهاد. او که زاده 1321 در مود بیرجند است پس از طی تحصیلات ابتدایی در زادگاهش، تحصیلات خود را در تهران در رشته‌های پرشکی و شیمی ادامه داد. پس از دریافت دکتری پزشکی، دکتر مهدی بلالی به عنوان مربی در دانشکده پزشکی مشهد مشغول خدمت شد. او پس از دریافت دکتری تخصصی فارماکولوژی و سم شناسی بالینی خود را از بریتانیا به ایران بازگشت و عنوان سرپرست در بخش مسمومیت بیمارستان امام رضا و تدریس در دانشگاه مشهد مشغول شد. بلالی همچنین در انجمن‌های علمی مختلف داخلی و بین‌المللی فعال بوده و جوایز و تقدیرنامه‌های متعددی را در زمینه‌های آموزشی و پژوهشی دریافت کرده است. از دیگر افتخارات وی می‌توان به عضویت در فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران و سازمان بهداشت جهانی اشاره کرد.
اکرام و گرامی داشت مشاهیر خراسان جنوبی در دانشگاه صنعتی بیرجند
مشاهیر شهر بیرجند به عنوان الگوهای موفقیت و تلاش در عرصه‌های مختلف، باید مورد توجه و احترام قرار گیرند. این بزرگان با کارنامه‌ای درخشان، نه تنها به پیشرفت علم و فرهنگ کشور کمک کرده‌اند، بلکه به نسل‌های آینده نیز نشان داده‌اند که با تلاش و پشتکار می‌توان به قله‌های موفقیت دست یافت. گرامیداشت یاد و آثار آن‌ها، وظیفه‌ای است که بر عهده ماست تا این میراث گران بها را حفظ کنیم. دانشگاه صنعتی بیرجند سعی کرده است تا با تهیه این مطلب، مفاخر علم و ادب استان را معرفی نماید. همچنین دانشگاه صنعتی بیرجند، پویا، فناور، مسئله محور به عنوان تنها دانشگاه صنعتی شرق کشور به منظور گرامیداشت نخبگان استان، یادمان مهندس محمد حسین زینلی را در محوطه این دانشگاه نصب کرده است تا امید و انگیزه‌ای برای دانشجویان باشد.
